Η ΠΑΛΙΑ ΛΑΡΙΣΑ

Η ιστορία της είναι μακρόχρονη, όσο και η ζωή της, και χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Μια ιστορία τεσσάρων και πλέον χιλιετηρίδων, μέσα απ΄τις οποίες γνώρισε δύναμη, δόξα, κατακτητές, σκλαβιά, πολέμους, αγώνες, πείνα, ανάπτυξη.

Το όνομα της –Λάρισα- είναι πελασγικό και σημαίνει φρούριο ή ακρόπολη. Σύμφωνα με ένα μύθο, η πόλη μας χτίστηκε στην πελασγική περίοδο από το Λάρισα, γιο του Πελασγού.

Από την προελληνική και την πρωτοελλαδική περίοδο υπήρξε πάντοτε οικισμός, σαν πόλη, σαν ακμαίο κέντρο πολιτισμού, άλλοτε μικρή και άλλοτε σημαντικότατη.

Αρχαιότητα


Θεοί, ημίθεοι, ήρωες, άρχοντες και λαός συνθέτουν την μακραίωνη ιστορία της. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μας πείθουν ότι η Λάρισα είναι από τις αρχαιότερες ελληνικές πόλεις, ενώ οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ο χώρος γύρω από αυτήν υπήρξε το λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Γερμανοί αρχαιολόγοι έχουν διατυπώσει τη γνώμη ότι, όταν το Μουσείο της Λάρισας συγκεντρώσει ευρήματα της περιοχής, θα είναι το πρώτο στον κόσμο, στο είδος του.

Ιστορικά σκοτεινή είναι η περίοδος πριν το 500 π.Χ, σποραδικές οι πληροφορίες που υπάρχουν από αρχαίους συγγραφείς. Σίγουρα όμως η Θεσσαλία ήταν από τα αρχαιότερα ελληνικά διαμερίσματα που οργανώθηκαν σε ομοσπονδίες.

Το Κοινό των Θεσσαλών είναι γνωστό σ΄όλους με κέντρο τη Λάρισα και με όργανα της ομοσπονδίας τον ταγό και τη συνέλευση των επιφανών των θεσσαλικών πόλεων. Στα πρώτα χρόνια του Κοινού των Θεσσαλών οι ταγοί εκλέγονται από τις οικογένειες των ευγενών της Λάρισας και της Κραννώνας, είναι όλοι Ηρακλείδες και συγγενείς μεταξύ τους.
Μετά τον σεισμό του 518 πΧ, που κατέστρεψε τα ανάκτορα των Σκοπάδων στην Κραννώνα και σκότωσε τον ταγό Κρέοντα, με υπόδειξη του Μαντείου των Δελφών εκλέγεται ταγός ο Αλεύας, που έγινε και γενάρχης της ομώνυμης δυναστείας των Αλευαδών στη Λάρισα.

Ο Αλευάς υπήρξε πολιτική ιδιοφυία και είναι ο πρώτος που οραματίστηκε μια πανελλήνια ηγεμονία με κέντρο τους Δελφούς. Τον 5ο αι. η Λάρισα αποτελεί το κύριο μέλος της νομωματικής ένωσης με τις γύρω πόλεις. Τα νομίσματά της δείχνουν ότι στην τέχνη αρχικά ακολούθησε τα ιωνικά πρότυπα και, μετά τους περσικούς πολέμους, τα αττικά. Με τους Αλευάδες η Λάρισα οργανώθηκε πολιτικά και στρατιωτικά κι αργότερα έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στη διαμάχη Μακεδόνων και Ελλήνων. Στον Πελοποννησιακό πόλεμο οι Λαρισαίοι πολέμησαν στο πλευρό των Αθηναίων.

Τον 4o αιώνα πάλι η Λάρισα πιέζεται ασφυκτικά από τον Ιάσονα και τον διάδοχό του Πολύφρονα, που την κυβέρνησε μάλιστα σαν "τύραννος" και εξόρισε πολλούς ευγενείς, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στη βασιλική αυλή της Μακεδονίας. Οι συγκρούσεις αυτές έφεραν κύριο ρυθμιστή της πολιτικής κατάστασης στην κεντρική Ελλάδα τον Φίλιππο και άνοιξαν το δρόμο για να πέσουν οι φραγμοί ανάμεσα στις πόλεις-κράτη και οι Έλληνες να προχωρήσουν ενωμένοι στους αγώνες τους κατά των βαρβάρων.

Η Λάρισα από το 433 ως το 195 βρίσκεται κάτω από την επιρροή των Μακεδόνων και πρωτοστατεί, μαζί με τις άλλες Θεσσαλικές πόλεις, εξαιτίας της γεωγραφικής θέσης της και των ιστορικών της παραδόσεων, στην ενίσχυση του Φιλίππου, για την πολιτική ενοποίηση του Ελληνισμού.
Στην αρχαιότητα η Λάρισα διέθετε στάδιο, ωδείο και μαρμάρινο θέατρο, πλήθος ναών, μεταξύ των οποίων του Κερδώου Απόλλωνα, που χρησίμευε και σαν αρχείο της πόλης, της Αθηνάς στην ακρόπολη (το σημερινό "Φρούριο"), της Δήμητρας και της Περσεφόνης, του Ελευθερίου Δία, της Αφροδίτης και άλλων.

Απειράριθμες στήλες με ανάγλυφες παραστάσεις, ανεπίγραφες πλάκες και άλλα αξιόλογα έργα τέχνης ανακαλύφθηκαν. Η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως αποχετευτικό σύστημα της πόλης με κεντρικούς χτιστούς αγωγούς καλυμμένους με πήλινες πλάκες, σύστημα αρχαίων οδών, κεντρικών και περιφερειακών. Τόσο το σύστημα των δρόμων, όσο και τ:ων αποχετευτικών αγωγών οργανώνονται γύρω από το κέντρο της σημερινής κεντρικής πλατείας, όπου τοποθετείται και η αρχαία αγορά. Συγκρότημα κατοικιών υπήρξε επίσης στο λόφο του Φρουρίου, με διαδοχικές φάσεις από τον 6ο μέχρι τον 3ο π.Χ. αιώνα. Το θέατρο της Λάρισας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου απο καλύφθηκε τα τελευταία χρόνια, θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα και ωραιότερα της Ελλάδας, κατασκευασμένο ολόκληρο από λευκό μάρμαρο, εγχείρημα δαπανηρό για την αρχαιότητα, που φανερώνει έμμεσα την οικονομική ανάπτυξη της Λάρισας. Το θέατρο χρησίμευε για τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, τις θεατρικές παραστάσεις και τις συνεδριάσεις του κοινού των Θεσσαλών.
Αγώνες μουσικοί, γυμνικοί, ιπποδρομίες, αρματοδρομίες και ταυρομαχίες ήταν μέσα στις πολιτιστικές εκδηλώσεις της αρχαίας Λάρισας. Η αθλητική παράδοση της Λάρισας -"του ιππόβοτου θεσσαλικού Άργους" κατά τον Όμηρο- ήταν μοναδική για την εποχή της ακμής της. Ειδικά οι ιππικοί αγώνες της ήταν πανελλήνιας κλίμακας και ακτινοβολίας, ενώ από τις μεγαλύτερες πολιτιστικές εκδηλώσεις της Λάρισας των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων υπήρξαν και οι Ολυμπιακοί της αγώνες. Οι αγώνες αυτοί, όπου μετείχαν αθλητές απ' όλη την Ελλάδα καθώς και από την Ασία και την Ιταλία, είχαν να επιδείξουν αγωνίσματα πολύ περισσότερα και γραφικότερα από τα αγωνίσματα των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ολυμπία.
Αλλά και η πνευματική πορεία της Λάρισας υπήρξε θαυμαστή. Σ' όλους τους τομείς της πνευματικής δημιουργίας ανάδειξε άντρες ικανούς που τη λάμπρυναν. Από το διάλογο του Πλάτωνα "Μένων" μαθαίνουμε ότι ο σοφιστής Γοργίας επισκέφθηκε τη Λάρισα κι έκανε κοινωνούς της σοφίας του τους Αλευάδες και πολλούς άλλους Θεσ σαλούς. Αργότερα, το 20 π.χ. αιώνα, ο Φίλων ο Λαρισαίος διδάσκει ρητορική στη Ρώμη και γίνεται δάσκαλος του Κικέρωνα. Λαρισαίοι ήταν και ο Αναξίλαος ο Πυθαγόρειος, ο ρήτορας και σοφιστής Ιππόδρομος και ο ρήτορας Τιμόλαος. Στη Λάρισα έζησε τον 4 Ο αιώνα και πέθανε ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης ο Κώος, του οποίου μεγαλοπρεπές μνημείο αναγέρθηκε στον τόπο που τάφηκε.
Η καλύτερη εποχή της Λάρισας, η ακμή της, συμπίπτει με την περίοδο 450-370 π.χ. Ο πληθυσμός της πόλης, μαζί με τα προάστεια έξω από τα τείχη της, έφτανε τις 100.000 κατοίκους. Το μαρτυρούν όχι μόνο τα πολλαπλά μνημεία, τα οποία μόνο πόλη μεγάλη και πλούσια μπορούσε να αποκτήσει και να διατηρεί, αλλά και η περίμετρος της πόλης.

Στο ρωμαϊκό εμφύλιο πόλεμο η Λάρισα γίνεται στρατιωτικό κέντρο του Πομπήιου, ενώ στην εποχή του Αυγούστου η πόλη γνώρισε νέα ακμή στα γράμματα και στις τέχνες.
Η πορεία της όμως ανάμεσα στους αιώνες δεν υπήρξε πάντα ανοδική. Στίφη βαρβαρικών ορδών πέρασαν σε αλ λεπάλληλα κύματα από την πολύπαση γη της. Λεηλατήθηκαν ε από τους Γ ότσους το 396 μ.Χ. και από τους Βησιγότσους το 482 μ.χ.
Το 1083 πολιορκήθηκε από τους Νορμανδούς και κινδύνεψε να παραδοθεί κάτω από την πίεση φρικτής πείνας. Το 1210 έπεσε στα Χέρια των Φράγκων για 18 χρόνια. Στα μεσαιωνικά Χρόνια η Λάρισα, όπως κι ολόκληρη η Θεσσαλία υπήρξε το θέατρο και η γέφυρα όλων των επιδρομών των βαρβαρικών στιφών που κατέβαιναν απ' το βορρά, αλλά και των δυτικών ορέξεων.
Την ανάπτυξη διαδεχόταν η ερήμωση αλλά η Λάρισα και το ποτάμι της ξαναζούσαν. Άλλες γειτονικές πόλεις, όπως η Γυρτώνη, η Κραννώνα, η Σκοτούσα, η Δημητριάδα κ.ά. καταστράφηκαν στις σκοτεινές εκείνες περιόδους της ιστορίας και δεν ξαναδημιουργήθηκαν. Η Λάρισα παρέμεινε ακλόνητη. Η προνομιούχα. γεωγραφική θέση της την καθιστούσε "αιώνια πόλη". Έτσι στα βυζαντινά Χρόνια συναντούμε και πάλι τη Λάρισα ακμάζουσα.
Το 1393 δέχεται δύο απανωτές τουρκικές επιδρομές. Ακολούθησαν κι άλλες και το 1423 η πόλη παραδόθηκε οριστικά στους Τούρκους σε μια μακραίωνη σκλαβιά απ' την οποία δεν ανέπνευσε παρά μόνο το 1881, εκτός από τη γειτονική επαρχία Ελασσόνας που είδε το φως της ελευθερίας το 1912.